Müzelerde mutlaka rastlamış olmalısınız. İrice bir cep saatini andırır. Saatten farkı ince ama kat kat dairelerden meydana gelmesi ve dairelerin üzerinde garip çizimlerin yeralmasıdır.
Bu öyle bir alettir ki, akla gelen neredeyse her işe yarar. Gök cisimlerinin bulundukları yerlerden geceyle gündüzün uzunluğuna, namaz saatlerinin belirlenmesinden dağların yüksekliğinin yahut kuyuların derinliğinin hesaplanmasında bile kullanılır, üstelik kağıtla kaleme de ihtiyaç bırakmaz.
İsmi, "Usturlab"dır. Ortaçağ boyunca İslam dünyasının bilgisayarı olmuş, asırlarca kullanılmış, zamanla yerini yeni buluşlara bırakmış ve bilim tarihindeki makamına yan gelip oturmuştur. Bugün müzelerde, geçmişin yüzyıllarca kullanılmış en gelişmiş aletlerinden biri olarak teşhir edilmektedir.
Temeli, gök küresinin bir düzlem üzerine izdüşümü idi. Bu izdüşümü çapı 10 ile 19,5 cm. arasında değişen daire şeklindeki disklere çizilmiş; diskin üzerine yerleştirilen diğer dairelere güneşin, ayın ve yıldızların konumları işaretlenmişti.
Kullanılması gerçi büyük maharet isterdi ama alışanlar için çocuk oyuncağıydı. Kutup noktası merkez alınır, ana disk gök yarımküresi farzedilir, mesafe hasapları yahut yön bulma işlemleri diskten gerçeğe uyarlanırdı. Hatta, gök cisimlerinin birbirine uzaklığı ve boyutları bile hep usturlabla hesaplanırdı.
Usturlab gerçi ortaçağ İslam bilginlerinin geliştirdiği en önemli astronomi aracıydı ama, sadece İslam aleminde değil, bütün dünyada kullanıldı. Endülüs yoluyla Avrupa'ya taşındı, batılı gezginlerin de başucu aleti oldu ve tarihi değiştiren keşifler onun sayesinde başarıldı.
Kaynak: HaberTürk Tarih - 08.05.2011 - Sayı:50
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder