Müslümanlar İberya yarımadasında 800 yıl kaldılar. O sırada “Endülüs” adını taşıyan İspanya, sahipleri savaşta Kuzey’e Asturias dağlarına sürülmüşlerdi. 8 asır sonra geri gelerek “Reconquista” adı altında İspanya’yı geri aldılar.
Sarayın Dört Duvarında Yazılı
Fetih sırasında savaştan dönen ordu başşehre giriyordu. Arabaların, atların, alkışların, haykırışların arasında hükümdarın atı tüm ihtişamı ile ilerliyor, çığırından çıkmış halk “Ya muzaffer melik, ya galip hükümdar” diye ortalığı çınlatıyordu. Melik bir an durakladı. Atının dizginlerini çekti, yüzünü göğe çevirdi ve “La Galibe İllallah” dedi. “Allah’tan başka galip yoktur” demek istiyordu. Bu sözü o sırada inşaatı sona ermekte olan büyük sarayın her yanına yazdılar. Üç kelimeden ibaret olan “La Galibe İllallah” cümlesi Elhamra Sarayı’nın duvarlarını çepeçevre kuşatarak sonsuza dek sürecek bir mesaj niteliği kazanıyordu.
Bir zaman sonra Endülüs Müslümanları’nın son şehri Granada da düşüp Elhamra Sarayı, Aragon krallarının eline geçti. Aradan 400 yıl daha geçti. Bir sonbahar günü kültürel etkinlikler ve bir konser için şimdi müze olarak kullanılan Granada Sarayı’na gelen bir Türk kültür grubunun üyeleri “La Galibe İllallah” yazısını okudular.
El Hamra Sarayı Aslanlı Avlu
Gemileri Yaktırdı
Müslümanlar İspanya’da 800 yıl kalmışlardı. Efsane kumandan Tarık bin Ziyad’ın emrinde 4 gemi ve 7 bin mücahitle denizi geçerek 711’de Avrupa’ya ayak basan Arap orduları, burada karşılaştıkları Vizigot Kralı Rodrigez’i, Rio Barbeta savaşında Suriye’den gelen kuvvetlerle yenilgiye uğrattılar. Tarık günümüze de kendi adı ile anılan boğazı geçtikten sonra askerlerin geri dönüş ümidini kırmak için gemileri yaktırmış ve “Ey mücahitler, arkanızda düşman gibi bir deniz, önünüzde deniz gibi bir düşman var, dönüş yoktur ki, iki seçenek vardır, ya ölüm yada zafer” demiş.
8 veya 10 gün süren İberya Yarımadası’nda son ulaştıkları nokta, kuzeybatıda Poitier şehridir. 10 Ekim 732 tarihinde burada Charles Martel komutasındaki Franklar’a yenilen Araplar, Avrupa’da Poitier’den öteye geçemediler ancak 21 yıl içinde ele geçirdikleri İspanya’da 8 asır kaldılar.
Üniversiteleri Etkilediler
O çağda Arap siyasi gücünün merkezi olan Suriye, Abbasi iktidarının eline geçtikten sonra İspanyol toprağında devam eden Emevi saltanatının bu ülkeye parlak bir uygarlık getirdiği görülmektedir. Müslümanlar başta Elhamra Sarayı olmak üzere, Kurtuba Camii, Medinet el Zehra, Saragosa Camii, Almeira ve Malaga kaleleri, Real Manastırı, Alkazar Sarayı, Sevilla Kulesi ve Toleda Çeşmesi gibi eserler inşa ettiler. Latin tarihlerinin gururla andığı İbni Rüşt, Meymunides ve İbni Bace gibi filozoflar burada yetişti. “Tıbb-ı Nebevi” kavramı güneybatı Fransa’daki tıp çevrelerinde ve üniversitelerde etkisini gösterdi. Bu alanda bugün dahi izleri görülen bir “İslami tıp” ekolü doğdu.
Kurtuca Camii tavanı
Kitaplarla Tartıştılar
Endülüs felsefesi çok ileri bir noktadaydı. Latinlerin “Avveroes” adını taktıkları 1126 doğumlu İbni Rüşt, bu alanda önde geliyordu. Felsefe tarihçileri dünyanın, yaratılış ve yaşamın sırlarını çözme yolunda pek ileri noktalara varan İbni Rüşt’ün, Fransız Rene Descartes’i etkilediğini yazarlar.
İslam düşüncesinin ünlü ismi İmamı Gazali, 9. yüzyılda İbni Rüşt’e karşı çıkmıştı. Bağdat’ta yazdığı “Tehafütü’l-felasife” isimli kitabı ile İbni Rüşt’ü eleştiren Gazali “felsefenin İslam’da yeri olmadığını” ileri sürüyordu. İbni Rüşt buna başka bir kitap ile karşılık verdi. Tartışma o devirde İslam dünyasını ikiye ayırdı. Gazali, “kainatın sırlarını çözmek için insanın akıl ve mantık yerine ‘tahassüsat’gücünü kullanması gerektiğini ileri sürüyordu. Tahassüsat, göksel mesajlar ve kalbe dolan sezgi gücüydü.
Bazı bilim adamları İbni Rüşt’e bazıları Gazali’ye hak verdiler. Tartışma uzun yıllar sürdü. Sonraki dönemde Endülüs tesirindeki Fransız filozoflar da tartışmaya katıldılar.
Endülüs’ün Acıbademi
Endülüs uygarlığı, temelde maddi bir uygarlıktı. Bir dine dayalı ancak daha çok dünyaya dönüktü. Teknolojide çağına göre başarılıydı. İspanya’da inşa ettikleri su kanalları asırlarca bölgelerin su ihtiyacını karşılamıştı. Endüstri ileriydi, özellikle de tekstilde büyük aşamalar kaydedilmişti. Yaşam biçimleri farklıydı. Mutfakları renkliydi. Arabistan’dan çıkma mutfak gelenekleri batıda büyük zenginlik kazanmıştı. Bugün her şekerci dükkanında bulunan acıbadem kurabiyesi, Endülüs icadıydı. Gitar da Granada’da ortaya çıkmıştı. Endülüs müziğinde Arap etkisi vardı. Granada’da bir kadınlar korosu çok meşhur olmuştu.
Endülüs Emevi uygarlığı, 1492’de son buldu. Kral Ferdinand ve Kraliçe İsabella, İspanya’da Müslümanların elinde kalan Granada’ya bir sefer düzenlediler ve 1492’de Granada teslim oldu.
Kurtuca Camii içinden bir kesit
İşkenceden Geçirdiler
Teslim şartlarını görüşmek için bir komisyon toplanmıştı. Halkın görüşmelerden haberi yoktu. Herkes olağan bir barış antlaşması konuşuluyor zannediyordu. 15 gün sonra bir sabah Kardinal Jimenez, Elhamra Sarayı’nın üzerine haçı diktiğinde gerçeği öğrendiler. İspanya elden gitmişti. Bir anda Granada sokakları protesto gösterilerine sahne oldu, insanlar aldatıldıklarını anlayarak çileden çıktılar. Halkın öfkesi günlerce sürdü, fakat sonuç alamadılar. Artık İspanyolların elinde esir olmuşlardı. Bir süre sonra Katolik olmaya zorlanacaklar, olmayanlar engizisyonda geçen büyük işkencelere uğrayacaklardı.
1492 yılından sonra İspanya topraklarında Müslüman olmak veya Müslüman gibi düşünmek, büyük bir suçtu ve cezası ağırdı. Müslümanlar İberya’yı terk etmek zorunda kaldılar ve Museviler de artık İspanya’dan ayrıldılar.
Hükümdarın Çıktığı Tepeye “Arab’ın Son Ahı” Adını Verdiler
1492’deki yenilgiden sonra İspanya’dan kaçmak üzere sahillere yığılan Müslümanlar, o sırada daha devlet hizmetine girmemiş olan Türk denizcisi Barbaros Hayrettin tarafından ücretsiz olarak Kuzey Afrika’ya taşınmıştı. Müslümanlarla birlikte İberya’dan çıkarılan Yahudiler de Osmanlı toprağına taşındılar. Sultan II. Bayezid, Yahudileri Selanik’e yerleştirdi.
Müslümanların son kalesi olan Granada düştükten sonra Elhamra Sarayı da İspanyolların eline geçmişti. Sarayın son sahibi olan Nasıri hükümdarı 12. Muhammed, bir sabah ailesi ve yakınları ile sarayı terk etti. Uzaklaştılar ve bir tepenin üzerine çıktılar. 12. Muhammed geri dönerek terk ettiği sarayına son bir defa daha baktı ve derin bir “Aaah!” çekti. Bu tepe daha sonra “Ultimo suppiro del Moro” yani, “Arab’ın son ah tepesi” adını aldı ve bugün de aynı isimle anılıyor.
Hükümdar, sarayından ayrılırken ağlıyordu. Yanında bulunan annesinin “Vaktiyle erkek gibi koruyamadığın ülken elinden giderken kadınlar gibi ağlıyorsun” demesi de tarihlere geçti.
Nezih Uzel (HaberTürk Tarih – Sayı:42 – 13.03.2011)
